Ziekten die symptomen van cognitieve stoornissen veroorzaken

Cognitieve stoornissen zijn een afname van mentale vermogens zoals geheugen, redeneren en concentratie. Cognitieve stoornissen kunnen variëren van milde vergeetachtigheid tot ernstige verstoringen die het dagelijks leven beïnvloeden. Dit artikel beschrijft de meest voorkomende ziekten en aandoeningen die leiden tot cognitieve stoornissen.

Veel voorkomende ziekten en aandoeningen die symptomen van cognitieve stoornissen veroorzaken

1. De ziekte van Alzheimer

De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende oorzaak van dementie, goed voor 60-80% van de gevallen. Deze ziekte wordt gekenmerkt door de ophoping van amyloïde-bèta-plaques en tau-eiwitklitten in de hersenen. Deze abnormale eiwitten verstoren de neuronale communicatie en leiden tot neuronale dood, voornamelijk in regio’s die verantwoordelijk zijn voor geheugen en redeneren, zoals de hippocampus en de cortex.

Symptomen

Vroege tekenen zijn onder meer vergeetachtigheid, moeite met het herinneren van recente gebeurtenissen en het kwijtraken van spullen.
Naarmate de ziekte voortschrijdt, kunnen patiënten desoriëntatie, taalproblemen en stemmingswisselingen ervaren.
In ernstige stadia zijn de patiënten niet in staat dierbaren te herkennen, dagelijkse taken uit te voeren of effectief te communiceren.

Diagnose

Cognitieve tests zoals het Mini-Mental State Examination (MMSE) of Montreal Cognitive Assessment (MoCA).
Beeldvorming van de hersenen (MRI- of PET-scans) om atrofie of amyloïde plaques te detecteren.
Biomarkers in hersenvocht (CSF), zoals verhoogd tau en verlaagde amyloïde-bèta-niveaus.

Behandeling van de ziekte van Alzheimer

Medicijnen zoals cholinesteraseremmers (bijv. donepezil) of NMDA-receptorantagonisten (bijv. memantine) om de symptomen te beheersen.
Leefstijlinterventies, waaronder cognitieve stimulatie, lichaamsbeweging en sociale betrokkenheid, om de progressie van de ziekte te vertragen.
Lopend onderzoek naar monoklonale antilichamen gericht tegen amyloïde-bèta, zoals donanemab en lecanemab.

2. Vasculaire dementie

Vasculaire dementie treedt op als gevolg van een verminderde bloedtoevoer naar de hersenen, vaak als gevolg van beroertes, ziekte van kleine bloedvaten of chronische aandoeningen zoals hoge bloeddruk. Deze beperkte bloedstroom beschadigt hersencellen, wat leidt tot verminderde cognitieve functies.

Symptomen

Vroege tekenen zijn onder meer een verminderde planning, vertraagd denken en moeite met concentreren.
Lichamelijke symptomen zijn onder meer zwakte of gevoelloosheid aan één kant van het lichaam, afhankelijk van de locatie van de beroerte.
Stemmingswisselingen of depressie komen ook vaak voor.

Diagnose

Beeldvorming van de hersenen (CT of MRI) om beroertes, infarcten of laesies in de witte stof te identificeren.
Medische geschiedenis gericht op cardiovasculaire risico's zoals hoge bloeddruk, diabetes of roken.
Neuropsychologische beoordelingen om specifieke tekorten in cognitie te evalueren.

Behandeling van vasculaire dementie

Beheersing van risicofactoren met medicijnen zoals antihypertensiva, bloedplaatjesaggregatieremmers of statines.
Rehabilitatietherapieën (fysiotherapie, logopedie of ergotherapie) om de functionele resultaten te verbeteren.
Cognitieve training om geheugen- of aandachtstekorten te helpen beheersen.

3. Dementie bij de ziekte van Parkinson (PDD)

De ziekte van Parkinson heeft vooral invloed op de motorische functies, maar kan in latere stadia overgaan in dementie. De ophoping van alfa-synucleïne-eiwitten (Lewy bodies) in de hersenstam en cortex draagt bij aan zowel motorische als cognitieve symptomen.

Symptomen

Geheugenproblemen, concentratieproblemen en verminderde probleemoplossende vaardigheden.
Hallucinaties, wanen en stemmingsstoornissen komen vaak voor in gevorderde stadia van de ziekte.
Motorische symptomen, waaronder trillingen, stijfheid en bradykinesie (vertraagde bewegingen), gaan vaak vooraf aan cognitieve achteruitgang.

Diagnose

Neurologisch onderzoek gericht op zowel motorische als cognitieve symptomen.
Beeldvorming van de hersenen om andere oorzaken van dementie uit te sluiten.
Uitgebreide medische geschiedenis en klinische criteria voor de ziekte van Parkinson.

Behandeling van de ziekte van Parkinson

Dopaminerge medicijnen (bijv. levodopa) om motorische symptomen te beheersen.
Cholinesteraseremmers zoals rivastigmine voor cognitieve symptomen.
Niet-farmacologische interventies, waaronder lichaamsbeweging en cognitieve therapie.

4. Depressiegerelateerde cognitieve stoornissen

Een depressieve stoornis kan leiden tot ‘pseudodementie’, waarbij cognitieve symptomen op dementie lijken, maar met de juiste behandeling omkeerbaar zijn. Chronische stress en lage niveaus van neurotransmitters zoals serotonine en dopamine verstoren de hersenfunctie.

Symptomen

Slechte concentratie, geheugenverlies en besluiteloosheid.
Emotionele symptomen, zoals aanhoudend verdriet, vermoeidheid en gebrek aan interesse.
De symptomen fluctueren vaak en verbeteren met de stemming.

Diagnose

Psychiatrische evaluatie met behulp van instrumenten zoals de Hamilton Depression Rating Scale (HAM-D).
Uitsluiting van organische oorzaken door middel van beeldvorming of bloedonderzoek.
Cognitieve tests kunnen tekortkomingen vertonen, maar zijn inconsistent vergeleken met echte dementie.

Behandeling van depressieve stoornis

Antidepressiva (bijv. SSRI's zoals sertraline of SNRI's zoals venlafaxine).
Psychotherapie, zoals cognitieve gedragstherapie.
Leefstijlinterventies, waaronder regelmatige lichaamsbeweging en sociale activiteiten.

5. Traumatisch hersenletsel

Traumatisch hersenletsel, zoals letsel door ongelukken of vallen, kan onmiddellijke of uitgestelde cognitieve stoornissen veroorzaken. Schade kan het gevolg zijn van direct neuronaal letsel, ontsteking of secundaire complicaties zoals hematomen.

Symptomen

Acute symptomen zijn onder meer verwarring, geheugenverlies en hoofdpijn.
Problemen op de lange termijn kunnen concentratieproblemen, stemmingswisselingen en executieve disfunctie omvatten.
Ernstige gevallen kunnen leiden tot chronische traumatische encefalopathie.

Diagnose

Neurologisch onderzoek en beeldvorming (CT of MRI) om de omvang van het letsel te beoordelen.
Cognitieve beoordelingen om beperkingen te meten.
Gedetailleerde medische geschiedenis om de impact van het trauma te begrijpen.

Behandeling van traumatisch hersenletsel

Onmiddellijke behandeling omvat het verminderen van de intracraniale druk en het stabiliseren van de patiënt.
Rehabilitatie richt zich op cognitief, fysiek en emotioneel herstel.
Medicijnen voor bijbehorende symptomen, zoals antidepressiva of anti-epileptica.

6. Hypothyreoïdie

Lage schildklierhormoonspiegels (T3 en T4) vertragen metabolische processen in de hersenen, waardoor het geheugen en de concentratie worden aangetast. Deze aandoening kan optreden als gevolg van auto-immuunziekten zoals Hashimoto-thyroïditis of jodiumtekort.

Symptomen

Cognitieve symptomen zijn onder meer vergeetachtigheid, mentale mist en langzaam denken.
Lichamelijke symptomen kunnen zijn: vermoeidheid, gewichtstoename, een droge huid en gevoeligheid voor kou.
Stemmingswisselingen, zoals depressie of prikkelbaarheid, komen ook vaak voor.

Diagnose

Bloedonderzoek om de TSH-, T3- en T4-waarden te controleren.
Antilichaamtests voor auto-immuunziekten van de schildklier.
Beeldvorming (echografie) in sommige gevallen om de schildklierstructuur te evalueren.

Behandeling van hypothyreoïdie

Hormoonsubstitutietherapie met levothyroxine.
Regelmatige monitoring om optimale schildklierhormoonspiegels te behouden.
Het aanpakken van onderliggende oorzaken, zoals jodiumsuppletie bij tekort.

Samenvattend is cognitieve stoornis een complex symptoom dat kan voortkomen uit een verscheidenheid aan ziekten en aandoeningen. Vroegtijdige herkenning en goed beheer zijn cruciaal voor het verbeteren van de behandelresultaten en de kwaliteit van leven.