Symptomen van een slecht werkende schildklier en uitleg

De schildklier is een vlindervormige klier aan de voorkant van de nek die hormonen produceert die essentieel zijn voor het reguleren van de stofwisseling, energieproductie, hartfunctie en temperatuurregeling. Wanneer de schildklier niet goed werkt, ervaart het hele lichaam veranderingen die invloed hebben op veel systemen. De symptomen kunnen divers en in het begin subtiel zijn en worden vaak verward met andere aandoeningen.

Wat betekent “een slecht werkende schildklier”?

Een slecht werkende schildklier betekent dat de schildklier niet de juiste hoeveelheid schildklierhormonen produceert die nodig zijn voor normale lichaamsfuncties.

De schildklier produceert twee belangrijke hormonen: thyroxine (T4) en triiodothyronine (T3). Deze hormonen regelen de snelheid waarmee cellen voedingsstoffen omzetten in energie. Wanneer de schildklier te weinig hormoon produceert, wordt deze aandoening hypothyreoïdie genoemd. Wanneer de schildklier te veel hormoon produceert, wordt dit hyperthyreoïdie genoemd. In beide gevallen verstoort de onbalans de stofwisseling, de energiebalans en de normale activiteit van organen zoals het hart, de hersenen, het spijsverteringskanaal en de spieren. Elke aandoening leidt tot andere symptomen.

De hypofyse regelt de schildklierfunctie door middel van schildklierstimulerend hormoon (TSH). Als de schildklier onderactief wordt, stijgen de TSH-niveaus meestal. Als de schildklier overactief wordt, daalt de TSH-spiegel meestal. Vanwege dit reguleringsmechanisme meten laboratoriumtests vaak zowel TSH als schildklierhormonen.

Oorzaken van een slecht werkende schildklier

Een slecht werkende schildklier kan het gevolg zijn van auto-immuunziekten, jodiumtekort of jodiumoverschot, ontstekingen, knobbeltjes of bijwerkingen van medische behandelingen.

1. Auto-immuunziekten

Auto-immuunziekten zijn de meest voorkomende oorzaak van langdurige schildklierafwijkingen. Het immuunsysteem produceert antilichamen die gericht zijn tegen schildklierweefsel of receptoren van het schildklierstimulerend hormoon.

• Hashimoto’s thyroïditis: Bij deze aandoening valt het immuunsysteem schildkliercellen aan en vernietigt deze geleidelijk. De schade vermindert de hormoonproductie en leidt tot hypothyreoïdie. Hashimoto thyreoïditis komt vaker voor bij vrouwen, verschijnt vaak op middelbare leeftijd en kan voorkomen in families met een geschiedenis van auto-immuunziekten. De meest voorkomende symptomen zijn vermoeidheid, koude-intolerantie, constipatie, gewichtstoename, droge huid, broos haar en zware menstruatiebloedingen. In gevorderde stadia verschijnen wallen in het gezicht en zwellingen van handen en voeten.
• Ziekte van Graves: Bij deze aandoening produceert het immuunsysteem antilichamen die het schildklierstimulerend hormoon nabootsen. Deze antilichamen overstimuleren de schildklier, wat resulteert in hyperthyreoïdie. De ziekte van Graves veroorzaakt vaak diffuse struma en kan oogveranderingen veroorzaken zoals uitpuilende ogen (Graves’ oogheelkunde) of dubbelzien in sommige gevallen. De belangrijkste symptomen zijn gewichtsverlies ondanks een verhoogde eetlust, hartkloppingen, nervositeit, prikkelbaarheid, zweten, warmte-intolerantie, beven en frequente ontlasting.

2. Jodiumtekort of jodiumoverschot

Jodium is een belangrijke bouwsteen voor schildklierhormonen. Zowel te weinig jodium als te veel jodium verstoort de schildklierfunctie.

• Jodiumtekort: Een tekort aan jodium vermindert de productie van schildklierhormoon. De hypofyse reageert hierop door het niveau van het schildklierstimulerend hormoon te verhogen, wat een vergroting van de schildklier (struma) veroorzaakt. Ernstig jodiumtekort kan hypothyreoïdie veroorzaken, vooral bij kinderen en zwangere vrouwen, wat leidt tot ontwikkelingsproblemen. Typische symptomen zijn nekzwelling, vermoeidheid, trage hartslag en bij kinderen een slechte groei en leerproblemen.
• Jodiumoverschot: Een zeer hoge jodiuminname kan ook de schildklier verstoren. Bij sommige mensen veroorzaakt een teveel aan jodium hyperthyreoïdie (Jod-Basedow fenomeen), vooral bij mensen met een nodulaire schildklier. Bij anderen blokkeert een teveel aan jodium tijdelijk de hormoonproductie (Wolff-Chaikoff-effect), wat kan leiden tot hypothyreoïdie. Symptomen van hypothyreoïdie zijn vermoeidheid, koude-intolerantie en gewichtstoename, terwijl symptomen van hyperthyreoïdie hartkloppingen, nervositeit en warmte-intolerantie zijn.

3. Schildklierontsteking (thyroiditis)

Schildklierontsteking betekent ontsteking van de schildklier, wat tijdelijke hyperthyreoïdie of hypothyreoïdie kan veroorzaken, afhankelijk van het stadium van de ziekte.

• Virale infecties: Virussen zoals griep, bof of coxsackievirus kunnen subacute thyroïditis veroorzaken. Deze aandoening begint vaak met pijn in de nek, koorts en voorbijgaande hyperthyreoïdie, gevolgd door hypothyreoïdie naarmate de schildklier geneest.
• Postpartum thyroïditis: Na de zwangerschap ontwikkelen sommige vrouwen een tijdelijke schildklierontsteking als gevolg van veranderingen in het immuunsysteem. Deze aandoening kan afwisselend hyperthyreoïdie en hypothyreoïdie zijn voordat herstel optreedt. Bij sommige vrouwen wordt de hypothyreoïdie permanent.
• Door medicijnen veroorzaakte thyroïditis: Bepaalde geneesmiddelen zoals amiodaron, interferon en checkpointremmers kunnen een ontsteking van de schildklier uitlokken en de schildklierfunctie verstoren.
• Door bestraling veroorzaakte thyroïditis: Bestraling van de nek of behandeling met radioactief jodium kan het schildklierweefsel ontsteken en beschadigen, wat leidt tot hypothyreoïdie.

4. Schildklierknobbels

Schildklierknobbels zijn lokale gezwellen in de schildklier. De meeste knobbeltjes zijn goedaardig, maar ze kunnen de hormoonproductie beïnvloeden.

• Goedaardige knobbeltjes: De meeste knobbeltjes werken niet en veranderen de hormoonspiegel niet, maar ze kunnen cosmetische problemen of slikproblemen veroorzaken als ze groot zijn.
• Giftige knobbeltjes: Sommige knobbeltjes bevatten cellen die onafhankelijk van de hypofyse schildklierhormoon produceren, wat leidt tot hyperthyreoïdie. Deze aandoening komt vaker voor bij oudere volwassenen. Veel voorkomende symptomen zijn onverklaarbaar gewichtsverlies, hartkloppingen, warmte-intolerantie, zweten en spierzwakte.
• Oorzaken van knobbels: Factoren zijn onder andere jodiumtekort, genetische mutaties, blootstelling aan straling tijdens de kindertijd en chronische stimulatie door schildklierstimulerend hormoon.
• Kankergezwellen: Een klein deel van de knobbeltjes wordt schildklierkanker. Deze knobbeltjes hebben niet altijd invloed op de hormoonproductie, maar vereisen toch medische evaluatie. Schildklierkankerknobbels kunnen aanhoudende heesheid, slikproblemen of een stevige knobbel in de hals veroorzaken.

5. Bijwerkingen van medische behandelingen

Medische behandelingen voor andere ziekten kunnen de schildklier beschadigen of de werking ervan verstoren.

• Chirurgie: Gedeeltelijke of volledige verwijdering van de schildklier voor kanker of knobbeltjes kan leiden tot hypothyreoïdie.
• Radioactieve jodiumtherapie: Deze therapie wordt gebruikt om hyperthyreoïdie te behandelen, vernietigt schildklierweefsel en veroorzaakt vaak hypothyreoïdie als langetermijneffect.
• Medicijnen: Lithium, gebruikt voor de behandeling van bipolaire stoornis, interfereert met de afgifte van schildklierhormoon en kan hypothyreoïdie veroorzaken. Amiodaron, gebruikt voor de behandeling van hartritmestoornissen, bevat een hoog jodiumgehalte en kan hypothyreoïdie of hyperthyreoïdie veroorzaken.
• Bestralingstherapie: Kankerbehandelingen gericht op de nek kunnen schildkliercellen beschadigen, wat leidt tot een verminderde hormoonproductie na de therapie (na enkele maanden tot enkele jaren).

Symptomen van een slecht werkende schildklier

Zoals hierboven uitgelegd, zijn dit in elk geval symptomen van een slecht werkende schildklier.

Symptomen van een onderactieve schildklier (hypothyreoïdie)

Een onderactieve schildklier vertraagt de lichaamsfuncties. De symptomen ontwikkelen zich meestal geleidelijk en worden duidelijker naarmate het hormoondeficiëntie verergert.

• Vermoeidheid en zwakte: Een tekort aan schildklierhormonen vermindert de energieproductie van cellen, wat leidt tot aanhoudende vermoeidheid, trage bewegingen en spierzwakte.
• Gewichtstoename: Een trager metabolisme zorgt ervoor dat het lichaam in rust minder calorieën verbrandt, wat bijdraagt aan een geleidelijke gewichtstoename, zelfs zonder veranderingen in de voedselinname.
• Koude-intolerantie: Verminderde warmteproductie zorgt ervoor dat je het ongewoon koud hebt, vooral in handen en voeten.
• Droge huid en breekbaar haar: Een tragere stofwisseling vermindert de doorbloeding en de activiteit van de olieklieren, wat leidt tot een droge huid, dunner wordend haar en broze nagels.
• Constipatie: Een tragere spijsvertering leidt tot onregelmatige en moeilijke stoelgang.
• Gedeprimeerde stemming en geheugenproblemen: Schildklierhormonen beïnvloeden neurotransmitters in de hersenen, en een tekort aan schildklierhormoon kan een laag humeur, slechte concentratie en vergeetachtigheid veroorzaken.
• Heesheid en zwelling in de nek: In sommige gevallen vergroot de schildklier en veroorzaakt een struma, wat stemveranderingen en zichtbare nekzwelling kan veroorzaken.
• Trage hartslag (bradycardie): Verminderde stimulatie van het hart vertraagt de hartslag, soms tot onder de 60 slagen per minuut.
• Wallen op het gezicht en zwelling van handen of voeten: Het vasthouden van vocht door een verminderde stofwisseling leidt tot kenmerkende zwelling.
• Menstruele onregelmatigheden: Vrouwen kunnen last hebben van zware of onregelmatige menstruaties omdat schildklierhormonen interageren met voortplantingshormonen.

In ons land heeft ongeveer 5% van de bevolking boven de 12 jaar hypothyreoïdie, met een hogere prevalentie bij vrouwen en oudere volwassenen.

Symptomen van een overactieve schildklier (hyperthyreoïdie)

Een overactieve schildklier versnelt de lichaamsfuncties. De symptomen kunnen plotseling optreden in vergelijking met hypothyreoïdie.

• Onverklaarbaar gewichtsverlies: Een verhoogd metabolisme zorgt ervoor dat het lichaam sneller calorieën verbrandt, zelfs bij een verhoogde voedselinname.
• Warmte-intolerantie: Overmatige warmteproductie zorgt ervoor dat je je overmatig warm en zweterig voelt.
• Snelle hartslag en hartkloppingen: Verhoogde stimulatie van het hart veroorzaakt een snelle hartslag, vaak meer dan 100 slagen per minuut, en onregelmatige ritmes.
• Zenuwachtigheid en angst: Een teveel aan schildklierhormonen verhoogt de gevoeligheid van het zenuwstelsel, wat rusteloosheid, prikkelbaarheid en trillen van handen of vingers veroorzaakt.
• Frequente ontlasting of diarree: Snellere darmactiviteit verhoogt de defecatiefrequentie.
• Slapeloosheid: Verhoogde energieproductie verstoort de normale slaap.
• Oogveranderingen: Bij de ziekte van Graves – een veel voorkomende oorzaak van hyperthyreoïdie – kunnen de ogen naar buiten uitpuilen en geïrriteerd raken.
• Spierzwakte: Ondanks overmatige energieproductie kunnen spiervezels afbreken, wat leidt tot spierzwakte, vooral in dijen en bovenarmen.
• Dunner wordend haar en kwetsbare huid: Een verhoogde stofwisseling verzwakt de haar- en huidstructuur.
• Menstruele onregelmatigheden: Vrouwen kunnen een lichtere of minder frequente menstruatie ervaren.

Hyperthyreoïdie komt voor bij ongeveer 1% van de bevolking van ons land, met een hogere prevalentie bij vrouwen.

Symptomen die bij beide aandoeningen kunnen optreden

Sommige symptomen kunnen zowel bij een onderactieve schildklier als bij een overactieve schildklier voorkomen, hoewel de mechanismen verschillen.

• Vergrote schildklier (struma): Beide aandoeningen kunnen ervoor zorgen dat de schildklier groter wordt, wat leidt tot een zichtbare of voelbare knobbel in de nek.
• Stemmingswisselingen: Zowel een hormoonoverschot als -tekort kan stemmingswisselingen, depressie of angst veroorzaken.
• Haaruitval: Zowel te weinig hormoon als te veel hormoon beïnvloeden de groeicyclus van haar.
• Menstruatieproblemen: Schildklier disfunctie interfereert met reproductieve hormonen in beide richtingen.

Wanneer moet je naar de dokter?

Je moet een arts raadplegen als je last hebt van aanhoudende vermoeidheid, onverklaarbare gewichtsveranderingen, intolerantie voor koude of warmte, zwelling in de nek, snelle hartslag of stemmingswisselingen. Een vroege diagnose voorkomt complicaties zoals hartproblemen, onvruchtbaarheid en zenuwschade.

Je arts geeft meestal opdracht tot bloedonderzoek waarbij TSH, T4 en soms T3 worden gemeten. Beeldvormende onderzoeken zoals echografie of scans van de opname van radioactief jodium kunnen zo nodig volgen.

Hoe om te gaan met symptomen van een slecht werkende schildklier

– Neem regelmatig voorgeschreven medicijnen: Als je hypothyreoïdie hebt, kan je arts levothyroxine voorschrijven (handelsnamen: Eltroxin, Oroxine, Thevier, Synthroid) – een synthetisch schildklierhormoon. Als je hyperthyreoïdie hebt, kan je arts je, afhankelijk van de ernst, medicijnen tegen de schildklier, radioactief jodium of een operatie voorschrijven.

– Houd de symptomen en bloedtestresultaten in de gaten: Regelmatige controles helpen artsen om de behandeling aan te passen en ervoor te zorgen dat de hormoonspiegels in balans blijven.

– Volg een evenwichtig dieet: Voldoende jodiuminname is belangrijk, maar vermijd overmatig jodium omdat het schildklierafwijkingen kan verergeren.

– Beperk stimulerende middelen: Als je hyperthyreoïdie hebt, verminder dan de inname van cafeïne omdat cafeïne hartkloppingen en angst kan verergeren.

– Beweeg matig: Regelmatige lichamelijke activiteit ondersteunt het energieniveau, gewichtsbeheersing en geestelijke gezondheid, maar vermijd overmatige inspanning, vooral bij onbehandelde hyperthyreoïdie.