Een onderactieve schildklier (hypothyreoïdie) is een medische aandoening waarbij de schildklier niet genoeg schildklierhormonen produceert. Deze hormonen regelen veel lichaamsfuncties, waaronder stofwisseling, lichaamstemperatuur, hartslag en energieniveaus. Wanneer de schildklier onvoldoende hormonen produceert, vertragen de lichaamssystemen en ontstaan er verschillende gezondheidsproblemen.
Oorzaken van een onderactieve schildklier
Verschillende medische aandoeningen, omgevingsfactoren en behandelingen kunnen een onderactieve schildklier veroorzaken. Elke oorzaak verstoort de schildklierfunctie op een specifieke manier. Hier zijn de oorzaken van een onderactieve schildklier (hypothyreoïdie).
1. Auto-immuun thyroïditis (Hashimoto’s thyroïditis)
Auto-immuun thyreoïditis is een aandoening waarbij het immuunsysteem de schildklier aanvalt. Deze immuunrespons veroorzaakt een chronische ontsteking en een geleidelijke vernietiging van het schildklierweefsel. Na verloop van tijd is de schildklier minder goed in staat om hormonen te produceren.
Het immuunsysteem identificeert schildkliercellen ten onrechte als vreemd en produceert antilichamen die gericht zijn tegen schildklierperoxidase en thyroglobuline, die essentieel zijn voor de synthese van schildklierhormonen. Deze antilichamen beschadigen de schildklier en verminderen zijn hormoonproducerende vermogen.
Autoimmune thyroiditis is de meest voorkomende oorzaak van een onderactieve schildklier in ons land. Deze aandoening komt vaak voor in families en komt vaker voor bij vrouwen, vooral tussen de 30 en 50 jaar. Mensen met andere auto-immuunziekten hebben een hoger risico.
De precieze oorzaak van auto-immuunschildklierontsteking (Hashimoto’s thyroiditis) wordt niet volledig begrepen, maar men denkt dat het het gevolg is van een complex samenspel van genetische, omgevings-, hormonale en immunologische factoren. Hieronder staan de belangrijkste oorzaken en bijdragende factoren:
Genetische aanleg
- Familiegeschiedenis: Het hebben van een naast familielid (zoals een ouder of broer of zus) met Hashimoto thyreoïditis of een andere auto-immuunziekte verhoogt het risico op het ontwikkelen van deze aandoening.
- Genetische markers: Bepaalde HLA-genen (humaan leukocytenantigeen) en andere immuunregulerende genen (zoals CTLA-4 of PTPN22) verhogen het risico op het ontwikkelen van deze aandoening.
Omgevingstriggers
Omgevingsfactoren kunnen het immuunsysteem triggeren bij genetisch voorbeschikte personen. Enkele belangrijke triggers zijn:
- Infectie. Van bepaalde virale of bacteriële infecties (bijv. Epstein-Barr virus, hepatitis C, Yersinia enterocolitica) wordt gedacht dat ze auto-immuunreacties initiëren of versnellen door een proces dat moleculaire mimicry wordt genoemd.
- Overmatige jodiuminname. Een hoog jodiumgehalte kan de schildklierantigeenexpressie stimuleren, waardoor deze klier herkenbaarder wordt voor het immuunsysteem.
- Blootstelling aan straling. Blootstelling aan straling (bijvoorbeeld door nucleaire ongelukken of medische behandelingen) kan schildkliercellen beschadigen, waardoor auto-immuniteit kan ontstaan.
- Roken van tabak en drinken van alcohol. Roken van tabak kan complexe effecten hebben – sommige onderzoeken tonen aan dat roken het risico vermindert, maar deze actie wordt niet aanbevolen vanwege de schadelijke algemene effecten.
Hormonale en biologische factoren
- Geslachtshormonen. Hashimoto thyreoïditis komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen (ongeveer 7-10 keer), wat wijst op een rol van oestrogeen bij het moduleren van de immuunactiviteit.
- Zwangerschap. Immuunveranderingen tijdens en na de zwangerschap kunnen leiden tot auto-immuniteit van de schildklier. Veel gevallen van Hashimoto thyreoïditis beginnen of verergeren na de bevalling (postpartum thyreoïditis).
Stoornis van het immuunsysteem
Bij Hashimoto’s thyroïditis vallen immuuncellen ten onrechte schildklierproteïnen zoals thyroïdperoxidase (TPO) en thyroglobuline (Tg) aan. Dit probleem leidt tot de productie van auto-antilichamen:
- Anti-TPO antilichamen: Gevonden bij >90% van de patiënten
- Anti-Tg antilichamen: Gevonden bij 50-80% van de patiënten
Na verloop van tijd veroorzaken deze immuunaanvallen vernietiging van het schildklierweefsel, wat leidt tot een verminderde productie van schildklierhormoon.
Voedingsfactoren
- Seleniumtekort. Selenium is essentieel voor de schildklierfunctie en immuunregulatie. Lage seleniumspiegels kunnen bijdragen aan schildklierontsteking.
- Vitamine D-tekort. Vitamine D-tekort kan de immuuntolerantie aantasten en het risico op auto-immuunziekten verhogen.
- Glutengevoeligheid. Mensen met coeliakie of glutengevoeligheid hebben een hoger risico op het ontwikkelen van Hashimoto’s thyreoïditis.
Psychologische stress
Chronische stress beïnvloedt de immuunregulatie en kan auto-immuunreacties verergeren of uitlokken bij personen die al een verhoogd risico hebben op het ontwikkelen van auto-immuunziekten.
Regelmatige controle van de schildklierhormoonspiegels is belangrijk wanneer je auto-immuun thyreoïditis hebt. Omdat deze aandoening zich meestal langzaam ontwikkelt, kan de schildklierfunctie jarenlang afnemen voordat de symptomen verschijnen.
2. Schildklieroperatie of behandeling met radioactief jodium
Chirurgische verwijdering van een deel of de hele schildklier, meestal uitgevoerd om schildklierknobbels, schildklierkanker of hyperthyreoïdie te behandelen, kan een onderactieve schildklier veroorzaken. Verwijdering van schildklierweefsel vermindert het vermogen van deze klier om hormonen te produceren. Als chirurgen de hele schildklier verwijderen, stopt de hormoonproductie volledig.
Radioactieve jodiumtherapie, gebruikt om een overactieve schildklier te behandelen, vernietigt schildkliercellen. Vernietiging van te veel schildklierweefsel resulteert in permanente onderactiviteit.
Mensen die een schildklieroperatie of radioactieve jodiumtherapie ondergaan, moeten levenslang hormoonsubstitutietherapie krijgen. Controle is nodig om de dosering na verloop van tijd aan te passen.
Deze oorzaak komt vrij vaak voor bij mensen die behandeld worden voor schildklieraandoeningen. De risico’s nemen toe als artsen grote delen van de schildklier verwijderen of hoge doses radioactief jodium gebruiken.
3. Aangeboren hypothyreoïdie
Congenitale hypothyreoïdie is een aandoening die bij de geboorte aanwezig is en waarbij de schildklier afwezig, onderontwikkeld of verkeerd gelokaliseerd is. In sommige gevallen is de schildklier wel aanwezig maar kan deze geen hormonen produceren door genetische mutaties die de hormoonsynthese beïnvloeden.
Gebrek aan schildklierhormoon tijdens de babytijd en vroege kinderjaren kan leiden tot verstandelijke beperkingen en groeiproblemen, als het niet snel gediagnosticeerd en behandeld wordt.
Aangeboren hypothyreoïdie wordt meestal ontdekt door middel van screeningsprogramma’s bij pasgeborenen. Vroegtijdige behandeling met schildklierhormoonvervanging maakt normale groei en ontwikkeling mogelijk.
Congenitale hypothyreoïdie komt voor bij ongeveer 1 op de 2.000 tot 4.000 pasgeborenen. Routinescreening zorgt voor een vroege diagnose.
4. Jodiumtekort
De schildklier heeft jodium nodig om hormonen te produceren. In regio’s waar de jodiuminname laag is, kan de schildklier niet genoeg hormonen aanmaken, wat leidt tot onderactiviteit. Een tekort aan jodium blijft wereldwijd een belangrijke oorzaak van een onderactieve schildklier, vooral in regio’s zonder gejodeerd zout of toegang tot jodiumrijk voedsel.
De schildklier vergroot in een poging om meer jodium uit de bloedbaan te halen. Deze vergroting staat bekend als struma. Na verloop van tijd vermindert een langdurig jodiumtekort de hormoonproductie.
Mensen die in jodiumarme gebieden wonen, jodiumhoudend zout vermijden of jodiumarme diëten volgen, lopen een hoog risico. Zwangere vrouwen hebben meer jodium nodig en lopen een verhoogd risico op een jodiumtekort.
5. Medicijnen
Sommige medicijnen verstoren de productie of werking van schildklierhormonen. Voorbeelden zijn lithium (gebruikt voor de behandeling van bipolaire stoornis), amiodaron (gebruikt voor de behandeling van onregelmatige hartritmes) en interferon-alfa (gebruikt voor de behandeling van virale infecties en kanker).
Deze medicijnen kunnen de jodiumopname blokkeren of de hormoonafgifte van de schildklier remmen. Lithium stapelt zich bijvoorbeeld op in de schildklier en vermindert de hormoonafgifte.
Patiënten die deze medicijnen gebruiken, moeten regelmatig hun schildklierfunctie laten testen. Artsen kunnen aanbevelen om de dosering aan te passen of van medicatie te veranderen als de schildklier te weinig werkt.
Medicatie-geïnduceerde hypothyreoïdie is een ongewone maar belangrijke oorzaak, vooral bij patiënten die langdurig behandeld worden.
6. Hypofyse of hypothalamus stoornissen
De hypofyse en hypothalamus reguleren de schildklieractiviteit door schildklierstimulerend hormoon en thyrotropine-releasing hormoon te produceren. Tumoren, trauma’s of ontstekingen die deze hersengebieden aantasten, kunnen de hormoonsignalering verstoren en de schildklierfunctie verminderen. Deze aandoening wordt secundaire of centrale hypothyreoïdie genoemd.
In deze gevallen is de schildklier structureel normaal, maar wordt hij niet voldoende gestimuleerd om hormonen te produceren. De symptomen zijn vergelijkbaar met de symptomen van primaire hypothyreoïdie, maar kunnen ook tekenen van andere hormonale tekorten bevatten.
Deze oorzaak is zeldzaam en komt meestal voor bij mensen met een bekende hypofyseziekte of hersenletsel. Hormoontests, beeldvorming van de hersenen en evaluatie door een specialist zijn nodig voor diagnose en behandeling.
7. Infiltrerende ziekten en bestraling
Sarcoïdose, hemochromatose en amyloïdose zijn ziekten die organen infiltreren met abnormale stoffen. Deze ziekten kunnen de schildklier aantasten en zijn functie verminderen. Bestraling van de hals of borst, vaak gebruikt om kanker te behandelen, kan schildkliercellen beschadigen.
Schade door deze oorzaken ontwikkelt zich geleidelijk. Mensen die bestraald zijn of een bekende infiltratieve ziekte hebben, moeten regelmatig hun schildklierfunctie laten testen.
Deze oorzaken zijn ongewoon, maar moeten worden overwogen als andere verklaringen ontbreken.
Symptomen van een onderactieve schildklier
Een onderactieve schildklier veroorzaakt symptomen die verband houden met een vertraagde stofwisseling. De symptomen variëren in ernst en kunnen zich geleidelijk ontwikkelen. Symptomen van een onderactieve schildklier zijn:
- Vermoeidheid en verminderde energie
- Gewichtstoename ondanks normaal dieet
- Koude-intolerantie
- Droge huid en droog haar
- Constipatie
- Depressie of vertraagd denken
- Onregelmatige menstruatie of onvruchtbaarheid
- Heesheid
- Opgezwollen gezicht
- Zwelling in de nek (struma)
- Trage hartslag
- Spierzwakte of spierkrampen
Kinderen kunnen groeivertraging of ontwikkelingsproblemen ondervinden. Bij zuigelingen zijn de symptomen onder andere slechte voeding, langdurige geelzucht en slaperigheid.
Deze symptomen lijken vaak op symptomen van andere medische aandoeningen. Veel mensen realiseren zich niet dat schildklierafwijkingen de oorzaak zijn, totdat testen de diagnose bevestigen.
Diagnose van een onderactieve schildklier
Artsen stellen de diagnose van een onderactieve schildklier door schildklierhormoonspiegels in het bloed te meten. De belangrijkste tests zijn:
- Schildklier-stimulerend hormoon (TSH): TSH neemt toe wanneer de schildklier onderactief wordt, omdat de hypofyse probeert meer hormoonproductie te stimuleren.
- Vrij thyroxine (Vrij T4): Vrije T4 niveaus dalen wanneer de schildklier er niet in slaagt hormonen te produceren.
Bij primaire hypothyreoïdie is TSH hoog en het vrije T4 laag. Bij secundaire hypothyreoïdie zijn zowel TSH als vrij T4 laag.
Artsen kunnen ook schildklierperoxidase antilichamen controleren om auto-immuun thyreoïditis te identificeren. Beeldvormend onderzoek is meestal niet nodig, tenzij er een structureel probleem of een massa wordt vermoed.
Behandeling van een onderactieve schildklier
Behandeling vindt plaats met dagelijkse vervanging van schildklierhormonen met synthetische levothyroxine. Deze medicatie herstelt de normale hormoonspiegels en vermindert de symptomen.
Artsen beginnen met een dosis op basis van leeftijd, gewicht en gezondheidstoestand. Regelmatig bloedonderzoek helpt het TSH-niveau te controleren en de dosis aan te passen.
Behandeling is meestal levenslang. Als je doses overslaat of stopt met de medicatie, kunnen de symptomen terugkeren. Mensen die behandeld worden, hebben elke 6 tot 12 maanden een routine follow-up nodig om de hormoonspiegels op peil te houden.
Bij baby’s en kinderen voorkomt een vroege en consistente behandeling ontwikkelingsproblemen. Zwangere vrouwen met een onderactieve schildklier moeten zorgvuldig gecontroleerd worden omdat schildklierhormonen essentieel zijn voor de ontwikkeling van de hersenen van de foetus.
Samengevat is een onderactieve schildklier het gevolg van veel verschillende oorzaken, variërend van auto-immuunziekte tot jodiumtekort of medische behandelingen. Elke oorzaak beïnvloedt de schildklierfunctie op een unieke manier. Het herkennen van symptomen, het begrijpen van de onderliggende oorzaak en het krijgen van een nauwkeurige diagnose en de juiste behandeling zal helpen bij het behouden van een normale lichaamsfunctie en het voorkomen van complicaties op de lange termijn.
Discussion about this post