De anatomie van de alvleesklier

Gelegen in de bovenbuik tussen de milt en de twaalfvingerige darm (het bovenste deel van de dunne darm net voorbij de maag), is de alvleesklier een belangrijk spijsverterings- en endocrien orgaan. Het dient deze dubbele functie en bestaat uit twee soorten klieren: exocrien en endocrien. De eerste produceren enzymen voor de spijsvertering, terwijl de laatste hormonen aan de bloedbaan leveren.Het heeft een langwerpige vorm die taps toeloopt van het breedste naar het smalste als het van rechts naar links gaat, en lijkt op een enkel aanhalingsteken dat 90 graden naar links is gedraaid.

Ziekten of aandoeningen van de alvleesklier kunnen gevaarlijk en storend zijn en ernstige medische aandacht vereisen. De meest voorkomende hiervan zijn pancreatitis (een ontsteking van dit orgaan), alvleesklierkanker en perforatie (waarbij spijsverteringsenzymen gaten in het oppervlak veroorzaken). Met name de pancreasfunctie kan ernstig worden beïnvloed door diabetes mellitus type I en II, die de insulineproductie beïnvloeden.

Anatomie

Structuur

De alvleesklier is een langwerpig orgaan van ongeveer 15 centimeter (cm) lang en heeft een taps toelopende vorm. Anatomisch gezien is het verdeeld in vier secties:

• Hoofd: De kop van de pancreas is, zoals de naam al aangeeft, het breedste deel van het orgel. Het ligt tegen de dalende en horizontale delen van de twaalfvingerige darm, die een C-vorm heeft. Vanaf de linkerkant naar beneden uitsteken, aan de laterale rand is het uncinate proces, een klein deel van het orgaan dat samenkomt met de superieure mesenteriale ader. Dit gedeelte heeft ook een galkanaal, dat een rol speelt bij de spijsvertering.

• Nek: Gewoonlijk meet slechts ongeveer 2 cm, de hals van de alvleesklier verbindt het hoofd met het lichaam.

• Lichaam: Verwijdend na de nek, kruist het lichaam van de pancreas het midden van het lichaam, met het voorste gedeelte ingesloten in het peritoneum (de dichte laag weefsel die de buik omringt), en de achterkant raakt de aorta, de superieure mesenteriale slagader , en linker nier, naast andere anatomische structuren.

• Staart: Het smaller wordende uiteinde van de pancreas vertegenwoordigt zijn staart, die net voor de linker nier ligt. Hier vindt u de primaire ductus pancreaticus die insuline en spijsverteringsenzymen afscheidt.

Met name de alvleesklier is samengesteld uit twee verschillende soorten cellen, en deze bepalen veel over de functie ervan. Ongeveer 80% van het orgaan bestaat uit exocrien pancreasweefsel, dat is gemaakt van gespecialiseerde cellen die ‘pancreasacini’ worden genoemd.Deze produceren enzymen die zich combineren met gal om te dienen bij de spijsvertering. De meeste van de overige cellen zijn endocriene cellen en vormen delen van de pancreas die ‘eilandjes van Langerhans’ worden genoemd; deze worden geassocieerd met hormoonproductie die rechtstreeks toegang heeft tot de bloedbaan.

Het is ook belangrijk om het systeem van kanalen van de pancreas te begrijpen, omdat deze essentieel zijn voor zijn functie. Langs de lengte van het orgaan – van kop tot staart – bevindt zich het hoofdkanaal van de alvleesklier (ook bekend als het “Wirsung-kanaal”), dat aansluit op het galkanaal in het hoofd om de ampulla van Vater te vormen, die uitkomt in de twaalfvingerige darm.De beweging van gal door dit kanaal wordt gereguleerd door een gladde spierstructuur, de sluitspier van Oddi genaamd, die voorkomt dat materiaal uit de darmen toegang krijgt tot de pancreas. De andere kanalen hebben ook sluitspieren die de uitstroom van hormonen en enzymen regelen.

Plaats

De alvleesklier zit in de bovenbuik, ter hoogte van de L1- en L2-wervels van de onderrug, en helt lichtjes als het over de achterste buikwand beweegt.Rechts ervan bevindt zich de twaalfvingerige darm, die zich om de kop van de pancreas wikkelt, en links ervan bevindt zich de milt. Het zit voor de linker nier, de linker suprarenale klier (die hormonen zoals adrenaline produceert) en de aorta, en net onder en achter de maag. De alvleesklier is een zogenaamd “retroperitoneaal” orgaan, wat betekent dat het buikvlies – een buikvlies – naar voren ligt.

Anatomische variaties

De meeste variaties in de anatomie van de pancreas hebben te maken met het stelsel van kanalen. Het is belangrijk op te merken dat deze gevallen relatief zeldzaam zijn, aangezien ongeveer 95% van de mensen geen varianten vertoont.Verreweg de meest waargenomen hiervan is een aandoening die “pancreas divisum” wordt genoemd, waarbij er sprake is van abnormale of afwezige fusie van pancreaskanalen, een geval dat naar schatting tussen 3% en 14% van de algemene bevolking treft. Bovendien wordt in ongeveer 3% tot 5% van de gevallen pancreasweefsel abusievelijk gevonden in de maag of dunne darm, hoewel dit zelden tot gezondheidsproblemen leidt.

In veel zeldzamere gevallen hebben artsen een paar andere soorten varianten waargenomen. Deze omvatten “ansa pancreatica”, waarbij het hoofdkanaal van de pancreas en het accessoire pancreaskanaal verkeerd zijn verbonden, evenals ringvormige pancreas, waarbij de vorm van het orgaan anders is, en een ring van pancreasweefsel de twaalfvingerige darm omringt.Bovendien kan de alvleesklier onderhevig zijn aan “duplicatie-anomalieën”, waarbij het hoofdkanaal wordt gedupliceerd, wat kan leiden tot gezondheidsproblemen.

Functie

Wat de alvleesklier uniek maakt, is dat hij zowel exocriene als endocriene functies vervult. De eerste hiervan betekent dat dit orgaan belangrijke spijsverteringsenzymen afgeeft aan andere organen, en in die hoedanigheid synthetiseert en levert het zymogen, een geïnactiveerd enzym, aan de twaalfvingerige darm van de dunne darm.Deze stof wordt geactiveerd bij het verlaten van de pancreas door proteolytische enzymen en wordt omgezet in verschillende actieve spijsverteringsstoffen, waaronder actieve peptidasen, amylasen, lipasen en nucleasen, die allemaal helpen bij het afbreken van voedsel dat uit de maag komt.

De endocriene functie van dit orgaan houdt in dat twee hormonen rechtstreeks vanuit de eilandjes van Langerhans in de bloedbaan worden uitgescheiden. Dit zijn insuline en glucagon, die voornamelijk betrokken zijn bij het reguleren van de suiker(glucose)spiegels in het bloed.Wanneer het lichaam voldoende energie heeft, geeft insuline een signaal aan lever-, spier- en vetcellen om deze glucose in het bloed op te nemen, waardoor de bloedsuikerspiegel wordt gereguleerd. Daarentegen voorkomt glucagon dat deze niveaus te laag worden, waardoor de organen worden gestimuleerd om glucose te produceren en uit te scheiden. Een goede balans hierin is essentieel voor de gezondheid.

Bijbehorende voorwaarden

De alvleesklier kan een rol spelen bij of worden aangetast door een aantal gezondheidsproblemen en ziekten. Deze omvatten:

• Perforatie: Aandoeningen in de pancreasstructuur kunnen leiden tot gaten in het orgaan, waarbij spijsverteringsenzymen in de buikholte lekken. Dit kan op zijn beurt de pancreas zelf en andere organen in het gebied beschadigen. De behandeling omvat vaak het operatief verwijderen van de alvleesklier, wat effectief is, maar betekent dat de patiënt de rest van zijn leven aanvullende enzymen en bloedglucoseregulatoren moet gebruiken.

• Alvleesklierkanker: Dit soort kanker is bijzonder gevaarlijk omdat het meestal pas in een zeer laat stadium wordt ontdekt. Risicofactoren voor deze aandoening zijn roken, obesitas, diabetes en de aanwezigheid van darmkanker. Net als bij andere soorten kanker, kunnen behandelingen chirurgie, radiotherapie, chemotherapie, immunotherapie en gericht werk omvatten.

• Type 1 diabetes: dit is een auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem cellen aanvalt die betrokken zijn bij de productie van insuline. Het is de meest voorkomende vorm van diabetes bij kinderen, met een piek van incidentie rond de puberteit, hoewel het ook bij volwassenen kan voorkomen.Het leidt tot gevaarlijke bloedsuikerspiegels. Als zodanig hebben degenen met het insuline-injecties nodig om te overleven.

• Type 2-diabetes: de meest voorkomende vorm van deze ziekte, type 2-diabetes, leidt tot een te hoge bloedsuikerspiegel als gevolg van insulineresistentie en een verminderd vermogen van de alvleesklier om dit hormoon af te scheiden. De behandeling van deze aandoening varieert van het zorgen voor veranderingen in dieet en levensstijl tot het nemen van een van een klasse geneesmiddelen die biguaniden worden genoemd.

• Pancreatitis: deze ziekte wordt gekenmerkt door een ontsteking van de alvleesklier, als gevolg van beschadiging door spijsverteringsenzymen; het kan acuut (meer tijdelijk) of chronisch zijn. Het treedt op als gevolg van terugkerende galstenen (minerale afzettingen in de galblaas), overmatig alcoholgebruik, mazelen, de bof, schorpioensteken, evenals tekortkomingen in alfa-1-antitrypsine, een belangrijk eiwit. Als gevolg hiervan voelen patiënten constante pijn in de bovenbuik die uitstraalt naar andere delen van het lichaam. In ongeveer 15% van de acute gevallen leidt dit tot lage bloeddruk, uitdroging en nier- of hartfalen.Hoewel mildere gevallen vanzelf kunnen verdwijnen, omvat de behandeling alles, van het nemen van antibiotica tot een operatie.