Dopamine is een van de belangrijkste neurotransmitters in onze hersenen. Dopamine werkt als een chemische boodschapper die beweging, emotie, motivatie en cognitie reguleert. Wanneer het dopamineniveau onder het normale niveau komt, wordt het delicate evenwicht van de signalen in de hersenen verstoord. Deze onbalans kan leiden tot een verscheidenheid aan neurologische en psychiatrische aandoeningen; en sommige van deze aandoeningen verminderen de kwaliteit van leven aanzienlijk.
In dit artikel leggen we uit hoe dopamine normaal functioneert, wat de oorzaak is van dopaminetekort en welke hersenaandoeningen worden veroorzaakt door dopaminetekort. We beschrijven ook de symptomen van deze stoornissen en geven informatie over diagnose en behandelingsmogelijkheden.
Inzicht in dopamine en de rol ervan in de hersenen
Dopamine wordt voornamelijk geproduceerd in twee gebieden van de middenhersenen: de substantia nigra pars compacta en het ventrale tegmentale gebied. Van daaruit projecteren dopaminerge neuronen naar verschillende delen van de hersenen via vier belangrijke routes:
- Nigrostriatale route – deze route loopt van de substantia nigra naar het striatum en is cruciaal voor de motorische controle.
- Mesolimbisch pad – dit pad loopt van het ventrale tegmentale gebied naar de nucleus accumbens, amygdala en hippocampus en regelt beloning, plezier en motivatie.
- Mesocorticaal pad – dit pad verbindt het ventrale tegmentale gebied met de prefrontale cortex en beïnvloedt cognitie, executief functioneren en emotionele regulatie.
- Tuberoinfundibulaire route – deze route loopt van de hypothalamus naar de hypofyse en reguleert de hormoonsecretie, vooral prolactine.
Wanneer dopaminesignalering tekortschiet, worden de functies van deze routes verstoord, wat leidt tot specifieke neurologische en psychiatrische symptomen.
Oorzaken van dopaminetekort
Verschillende factoren kunnen dopaminespiegels verlagen of dopaminesignalering verstoren:
- Neurodegeneratieve ziekten: De ziekte van Parkinson en multipele systeematrofie veroorzaken een progressief verlies van dopaminerge neuronen in de substantia nigra.
- Genetische factoren: mutaties die invloed hebben op enzymen zoals tyrosine hydroxylase (snelheidslimiterend enzym in dopaminesynthese) of dopaminereceptoren kunnen de dopamineactiviteit verminderen.
- Hersenletsel of beroerte: trauma of vasculaire schade in de middenhersenen of basale ganglia kan dopaminerge neuronen vernietigen.
- Uitputting door medicatie: langdurig gebruik van antipsychotica (dopamine-receptorblokkers) of chronisch misbruik van stimulerende middelen kan dopamine uitputten.
- Lifestyle en metabolische factoren: chronische stress, slechte voeding (vooral gebrek aan tyrosine of vitamine B6), slaaptekort en misbruik van verslavende middelen verlagen de beschikbaarheid van dopamine.
Dopaminegebrek betekent niet altijd een totale afwezigheid van dopamine. In plaats daarvan weerspiegelt het een vermindering in dopaminesignalering door een of meer mechanismen:
- Verlies van dopaminerge neuronen: dit mechanisme wordt gezien bij de ziekte van Parkinson, waarbij meer dan 60-70% van de substantia nigra neuronen verloren moet gaan voordat motorische symptomen optreden.
- Verminderde dopaminesynthese: door enzymdefecten of uitputting van precursoren (tyrosine, fenylalanine).
- Defecte dopamineopslag of -afgifte: gestoord vesiculair transport vermindert de hoeveelheid dopamine die beschikbaar is voor synaptische transmissie.
- Receptordisfunctie: downregulatie of overgevoeligheid van dopaminereceptoren verandert de neuronale communicatie.
- Onbalans van neurotransmitters: een laag dopaminegehalte ten opzichte van acetylcholine of serotonine verstoort de hersencircuits.
Hersenaandoeningen door dopaminetekort
1. Ziekte van Parkinson
De ziekte van Parkinson wordt veroorzaakt door een dopaminetekort. Bij de ziekte van Parkinson degenereren dopaminerge neuronen in de substantia nigra pars compacta geleidelijk. Deze degeneratie vermindert de dopamine-input in het striatum – een belangrijk gebied voor de coördinatie van vrijwillige bewegingen.
Zonder voldoende dopamine wordt de balans tussen prikkelende (glutamaat) en remmende (gamma-aminoboterzuur) signalen in de basale ganglia verstoord. Overmatige acetylcholine-activiteit verergert deze onbalans nog verder. Het resultaat zijn de kenmerkende motorische symptomen:
- tremor van de handen (maar tremor kan ook optreden in de armen, benen, het hoofd, het gezicht, de stembanden en de romp)
- Traagheid van beweging
- Stijfheid van spieren
- Posturale instabiliteit
Niet-motorische symptomen, zoals depressie, slaapproblemen en cognitieve achteruitgang, treden ook op als gevolg van dopamineverlies in mesolimbische en mesocorticale paden.
2. Depressie
Hoewel een tekort aan serotonine veel besproken wordt bij depressie, speelt dopamine een even belangrijke rol. Een dopaminetekort in de mesolimbische pathway vermindert de waarneming van beloning, motivatie en het vermogen om plezier te ervaren (anhedonie). Een laag dopaminetekort in de mesocorticale baan vermindert concentratie, besluitvorming en executief functioneren.
Dit verklaart waarom sommige patiënten met een depressie zich vooral presenteren met een gebrek aan motivatie, vermoeidheid en verlies van interesse in activiteiten die ze ooit leuk vonden. Dergelijke symptomen zijn direct gekoppeld aan dopaminedisfunctie in plaats van serotonine.
3. Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit
Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit wordt geassocieerd met verminderde dopaminerge activiteit in de prefrontale cortex en het striatum. Dopamine helpt normaal gesproken bij het reguleren van aandacht, werkgeheugen en impulscontrole. Wanneer de dopaminesignalering onvoldoende is:
- De hersenen hebben moeite om afleidingen te filteren.
- Vertraagde respons op beloning leidt tot impulsiviteit.
- Motivatie voor volgehouden taken neemt af.
Stimulerende medicijnen zoals methylfenidaat en amfetaminen verbeteren de symptomen van aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit door de beschikbaarheid van dopamine in synapsen te verhogen.
4. Rustelozebenensyndroom
Het rustelozebenensyndroom is een neurologische aandoening die een oncontroleerbare drang om de benen te bewegen veroorzaakt, vooral ’s nachts. Dopamine deficiëntie in de nigrostriatale pathway en disfunctie van dopamine receptoren zijn hier sterk bij betrokken.
Een laag dopaminegehalte ’s nachts verstoort de normale remmende circuits in het ruggenmerg, wat leidt tot abnormale sensorische signalen en een drang om de ledematen te bewegen. Daarom kunnen dopamineagonisten verlichting geven bij het rustelozebenensyndroom.
5. Andere neurologischaandoeningen
- Anhedonie en apathie: Chronisch dopaminetekort in de mesolimbische pathway resulteert in een verminderde plezierrespons, wat leidt tot emotionele vlakheid en gebrek aan motivatie.
- Cognitieve achteruitgang: Een laag dopaminetekort in de mesocorticale route vermindert het werkgeheugen en probleemoplossend vermogen, wat wordt gezien bij aandoeningen zoals dementie met Lewy-lichaampjes.
- Hyperprolactinemie: Omdat dopamine de afgifte van prolactine in de tuberoinfundibulaire route remt, leidt een dopaminetekort tot een te hoog prolactineniveau, wat onregelmatige menstruatie, onvruchtbaarheid en galactorroe veroorzaakt.
Symptomen van dopaminegebrek
Symptomen van dopaminetekort zijn afhankelijk van de aangetaste hersenbaan en de onderliggende aandoening, maar veel voorkomende symptomen zijn onder andere:
- Motorische symptomen: tremor, spierstijfheid, bradykinesie, moeite met evenwicht.
- Psychologische symptomen: depressie, apathie, gebrek aan motivatie, lage beloningsgevoeligheid.
- Cognitieve symptomen: slechte concentratie, geheugenstoornis, moeite met besluitvorming.
- Slaap- en gevoelssymptomen: slapeloosheid, rusteloze benen, vermoeidheid.
- Endocriene symptomen: onvruchtbaarheid, verminderd libido, galactorroe (door hyperprolactinemie).
Diagnose
De diagnose van dopaminetekort is complex en vereist een combinatie van klinische evaluatie en tests:
– Anamnese en neurologisch onderzoek: beoordeling van symptomen, familiegeschiedenis en ziekteprogressie.
– Beeldvormend onderzoek:
- DaTscan (single photon emission computed tomography for dopamine transporter) zal verminderde dopamine transporter activiteit bij de ziekte van Parkinson aantonen.
- Positron emissie tomografie scans kunnen dopamine synthese en receptorfunctie meten.
- Magnetische resonantiebeeldvorming helpt structurele laesies uit te sluiten.
– Laboratoriumtests: Met deze tests kunnen artsen de schildklierfunctie, vitaminespiegels en stofwisselingsstoornissen controleren om andere oorzaken van soortgelijke symptomen uit te sluiten.
– Neuropsychologisch onderzoek: Artsen evalueren het geheugen, de aandacht, de executieve functie en de stemming.
Behandeling van dopaminetekort
1. Farmacologische behandeling
- Levodopa (L-DOPA): als voorloper van dopamine is deze medicatie het meest effectief bij de ziekte van Parkinson.
- Dopamine-agonisten: pramipexole, ropinirole en rotigotine bootsen de werking van dopamine na.
- MAO-B-remmers (selegiline, rasagiline): deze medicijnen vertragen de afbraak van dopamine.
- COMT-remmers (entacapone, tolcapone): deze medicijnen verlengen de werking van levodopa.
- Antidepressiva die dopamine beïnvloeden (bupropion): deze geneesmiddelen worden gebruikt bij de behandeling van depressie en aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit.
2. Niet-farmacologische interventies
- Diepe hersenstimulatie: deze methode wordt gebruikt bij de behandeling van de gevorderde ziekte van Parkinson, om abnormale hersencircuits te moduleren.
- Fysiotherapie en ergotherapie voor het behoud van mobiliteit en onafhankelijkheid.
- Leefstijlmaatregelen: regelmatige lichaamsbeweging, evenwichtige voeding rijk aan eiwitten en micronutriënten, dagelijkse routines en voldoende slaap.
3. Nieuwe therapieën
- Gentherapie: experimentele strategieën om dopamine-producerende enzymen te herstellen.
- Stamceltherapie: onderzoek naar het transplanteren van dopaminerge neuronen in aangetaste hersengebieden.
- Neuroprotectieve middelen: het doel is het vertragen van dopaminerge neurondegeneratie.
Samengevat verstoort een dopaminetekort verschillende hersenbanen, wat leidt tot neurologische, psychiatrische, cognitieve en endocriene stoornissen. Aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson, depressie, aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit en rustelozebenensyndroom hebben allemaal hetzelfde onderliggende probleem van verminderde dopaminesignalering, hoewel ze zich op heel verschillende manieren presenteren. Vroegtijdige herkenning van de symptomen, een nauwkeurige diagnose en een uitgebreide behandeling kunnen de behandelresultaten aanzienlijk verbeteren.
Discussion about this post